Wychowanie dziecka to niełatwe zadanie – od pierwszych dni życia potrzebuje poczucia bezpieczeństwa, akceptacji, stabilizacji i miłości. Im dalej w las, tym więcej wyzwań i wątpliwości. Jak zatem wspierać dziecko, jak je wychowywać, aby ułatwić mu rozwój?
Spis treści
Rodzicielstwo to nie bułka z masłem
Zanim zostałam mamą, miałam nieco inną wizję rodzicielstwa. Wydawało mi się, że wychowanie to bułka z masłem, a moja intuicja i znajomość świata znacznie ułatwią mi zadanie. Szybko przekonałam się jednak, że pełny brzuszek i czysta pieluszka to nie wszystko. Ba! Z doświadczenia wiem, że wraz z upływem czasu zadania rodzica są coraz bardziej wymagające. Znasz pewnie to powiedzenie, że “małe dziecko – mały kłopot, duże dziecko…”, prawda? Gdy moje córeczki były małe nie bardzo w to wierzyłam, a potem dopadła mnie rzeczywistość.
Owszem, można nie czuć odpowiedzialności, nie zastanawiać się nad tym, co robimy i tłumaczyć, że przecież jakoś to będzie. Można też aktywnie wspierać dziecko i szukać rozwiązań, zamiast zamykać oczy. Nie, nie ma rodziców idealnych, są jednak wystarczająco dobrzy. I tak – to nasze dzieci ocenią kiedyś nasze starania i pewnie nie każdy z nas zda ten egzamin na 5 z plusem. Jeśli jednak można czerpać z wiedzy specjalistów i pewne wskazówki wdrażać w życie, to warto skorzystać z ich wiedzy.
Dzisiaj opowiem Ci o wymiarach wychowania i przybliżę 4 style wychowania wraz z ich konsekwencjami.
Dwa istotne wymiary wychowania
Psychologowie wskazują na 2 ważne wymiary wychowania w okresie dzieciństwa i dorastania:
- akceptacja/responsywność,
- wymagania/kontrola.
Jak należy je interpretować? Skupmy się na przykładach.
Akceptacja i responsywność
Akceptujący i responsywni rodzice to tacy, którzy często się uśmiechają, dopingują maluchy, a także dostrzegają i chwalą ich postępy. Są serdeczni i uczuciowi, ale jednocześnie potrafią być krytyczni wobec złego zachowania dziecka. Rodzice mniej akceptujący i responsywni nadmierne krytykują dziecko, stosują kary, umniejszają jego wartości, a nawet ignorują potrzeby i zdanie dziecka. Bardzo rzadko pokazują, że je cenią i kochają.
Kontrola i wymagania
Mocno kontrolujący i wymagający rodzice bardzo mocno narzucają dziecku swoje zdanie, budując jasno granice wolności. Nakładają na dziecko wiele wymagań, aktywnie monitorują też przestrzeganie zasad, nie tolerując ich łamania. Mniej kontrolujący i wymagający rodzice są mniej restrykcyjni. Zostawiają swobodę w rozwijaniu zainteresowań oraz podejmowaniu decyzji skupiających się na aktywności podejmowanych przez dziecko. Sprawują jednak pewną kontrolę i wymagają różnych kwestii od swoich dzieci.
Który wymiar jest lepszy?
Pierwszy wymiar opisuje, ilość responsywności (odpowiadania na potrzeby i działania dziecka) oraz uczuć, które rodzic wykazuje w stosunku do dziecka. Drugi opisuje poziom ograniczania i wymagań rodziców. Każda z tych składowych jest ważna i potrzebna, liczą się tu jednak proporcje. Nie można wykluczyć żadnej z tych kwestii, każda z nich jest na swój sposób ważna.
Jak wychowywać dziecko?
Aby zapewnić dziecku prawidłowy rozwój w okresie dzieciństwa należy zapewnić mu równowagę między:
- zdobywaniem nowych umiejętności i kompetencji,
- dążeniem do samodzielności i autonomii,
- przejawianiem własnej inicjatywy,
- kontrolowaniem zachowań przez rodziców,
- potrzebą chronienia dziecka.
Im bardziej kontrolujemy dziecko, tym ma ono mniej okazji do samodzielności i nauki nowych umiejętności społecznych. Im więcej luzu dajemy, tym mniej poczucia bezpieczeństwa i wsparcia okazujemy dziecku.
Nie brzmi to wszystko zbyt prosto, prawda? Wychowanie nie jest łatwe i rzadko kiedy od początku usłane jest różami. Używając metafor – nie raz wdepniesz w klocek lego, wypijesz zimną kawę i nie prześpisz nocy. Ale wiesz, jeśli się starasz, szukasz rozwiązań i potrafisz dostrzec wpadki, to już bardzo dużo.
4 style wychowania dziecka
Przejdźmy do konkretów – przybliżę Ci 4 style wychowania. Przeczytaj je proszę uważnie i sprawdź, które elementy stosujesz, a nad którymi warto popracować. Nie będę Cię oceniać ani dłubać w Twojej wizji rodzicielstwa, chcę tylko pokazać, czym różnią się różne modele wychowania i jakie mogą mieć konsekwencje.
Autorytatywny, inaczej zwany wzajemnym, z ang. authoritative
Autorytatywny styl wychowania stwarza najlepsze warunki do rozwoju dziecka (tak wskazują specjaliści). Jego podstawą jest miłość, szacunek i troska, ale obejmuje jednak konieczność podporządkowania się pewnym zasadom. Bliskość z dzieckiem sprawia, że kontrola ta odbierana jest przez nie, jako przejaw troski i tego, że rodzicowi na nim zależy. Podsumowując – równowaga, mądra swoboda oraz rozsądne ograniczenia. Styl ten opiera się na wzajemności relacji.
Jak zachowuje się rodzic?
- Stawia granice, ale jest otwarty na potrzeby i uczucia dziecka.
- Sprawuje kontrolę, ale okazuje dziecku ciepło.
- Pozwala na samodzielność, ale stoi obok, aby pomóc w trudnościach i niepowodzeniach.
- Daje dziecku dużo swobody, ale jednocześnie wyznacza obowiązki i stawia wymagania.
Jak zachowuje się dziecko?
- Wierzy w siebie i jest niezależne.
- Ma pozytywne zdanie na swój temat.
- Współpracuje i jest wrażliwe na krzywdę innych.
- Z chęcią podejmuje wyzwania.
Konsekwencje stylu autorytatywnego: Adekwatne oraz zrównoważone poczucie autonomii, inicjatywy i kompetencji.
Permisywny, zwany pobłażliwym, z ang. permissive
Styl permisywny charakteryzuje się nadmiernym uleganiem woli dziecka. Rodzic jest nadopiekuńczy, daje maksymalną i niekontrolowaną swobodę, nie stawia też żadnych wymagań. Nie ma tu jednak znaku równości z rodzicielstwem bliskości. Bliskość jest niezwykle ważna i potrzebna, aby dziecko mogło się prawidłowo rozwijać.
Jak zachowuje się rodzic?
- Pozwala na wszystkie nieograniczone przejawy autonomii, kompetencji oraz inicjatywy.
- Nie wprowadza klarownych i jasnych zasad postępowania.
- Nie wymaga żadnych osiągnięć, tłumaczy wszystko naturalnym stanem rzeczy.
- Brak mu konsekwencji, reguły są płynne – dziecko wcale nie musi się nimi kierować.
- Całkowicie oddaje się potrzebom i wymaganiom dziecka.
Jak zachowuje się dziecko?
- Jest niedojrzałe oraz egoistyczne w stosunku do rówieśników.
- Słabiej radzi sobie w szkole w okresie dorastania, nieczęsto podejmuje się zobowiązań, nie jest zainteresowane nowymi umiejętnościami.
- Czasami bywa agresywne, stara się wymuszać zachowania innych.
Konsekwencje stylu permisywnego: Bardzo skrajne i zupełnie nieograniczone poczucie autonomii i wyższości. Znacznie wyższe poczucie kompetencji, niż stan faktyczny.
Autorytarny, zwany też rygorystycznym, z ang. authoritarian
Styl autorytarny jest zupełnym przeciwieństwem permisywnego. Rodzice zaniedbują potrzeby dziecka, liczą się jedynie zasady ustanowione przez nich. Stawiają wygórowane wymagania, oczekują pełnego posłuszeństwa – nie ma tu miejsca na autonomię i swobodę decyzji. Relacje oparte są na lęku, karach oraz wszechogarniającej kontroli. Nie liczą się potrzeby, emocje i uczucia dziecka, a ono samo doświadcza ciągłego poczucia winy oraz niższości.
Jak zachowuje się rodzic?
- Stawia wygórowane wymagania, którym niełatwo sprostać.
- Rzadko docenia i chwali, nie okazuje radości z sukcesów dziecka.
- Nie daje dziecku ciepła, nie wspiera go w jego planach i potrzebach.
- Ogranicza samodzielne wybory i inicjatywy, umniejszając ich wartości.
- Sprawuje ścisłą kontrolę i demonstruje przewagę nad dzieckiem.
Jak zachowuje się dziecko?
- Staje się lękliwe i uległe, ma niskie poczucie własnej wartości.
- Bywa przygaszone lub agresywne – wyładowuje złość i frustrację na brak mocy sprawczej.
- Wymyka się spod kontroli, stara się prowokować, zwracać na siebie uwagę.
Konsekwencje stylu autorytatywnego: W dziecku dominuje poczucie wstydu i zwątpienia oraz poczucia winy. Niska samoocena i brak wiary w siebie.
Zaniedbujący, inaczej też niezaangażowany, z ang. rejecting-neglecting
Styl zaniedbujący to luźna i niewymagająca postawa wobec dziecka. Czasami jest wynikiem odrzucenia dziecka lub niemożności poradzenia sobie z własnymi problemami i stresem. Rodzice są niezaangażowani, niezainteresowani i niewrażliwi. Dziecko nie ma oparcia, nie wie też, jakimi zasadami warto się kierować. Samodzielnie musi też decydować o sobie, chociaż nie ma jeszcze takich kompetencji. Często pojawiają się trudności z nawiązywaniem relacji z rówieśnikami, ujawnia się zagubienie i zdezorientowanie. Styl zaniedbujący jest najszkodliwszym stylem wychowania, który może mieć poważne konsekwencje na dalszych etapach rozwoju dziecka.
Jak zachowuje się rodzic?
- Nie wykazuje zainteresowania potrzebami i uczuciami dziecka.
- Nie buduje więzi emocjonalnej, jest niedostępny fizycznie i psychicznie.
- Otaczający świat jest ważniejszy od dziecka, jego problemy stawiane są ponad sprawy dziecka.
Jak zachowuje się dziecko?
- Staje się impulsywne, aspołeczne oraz mniej sprawnie nawiązują relacje z rówieśnikami.
- Doświadcza zagubienia, świat jest nieuporządkowanym zbiorem, nie ma poczucia stałości i bezpieczeństwa.
- Nie jest zainteresowane zdobywaniem nowych kompetencji, osiąga słabe wyniki w nauce i jest mniej dojrzałe.
- Ma poczucie opuszczenia.
Konsekwencje stylu zaniedbującego: Niskie poczucie własnej wartości, brak chęci przejęcia inicjatywy i potrzeby nawiązywania relacji. Dominuje poczucie wstydu, zwątpienia i chaosu.
Badania wskazują, że dzieci do ukończenia 3. roku życia wychowywane w stylu zaniedbującym wykazują relatywnie wysoki poziom agresji. Można zaobserwować niepohamowane napady złości. Dzieci mają tendencję do przeszkadzania, a na kolejnym etapie trudniej radzą sobie w trakcie zajęć szkolnych.
Kilka słów na koniec
Tak, jak napisałam wcześniej – idealny rodzic nie istnieje. Nie oznacza to jednak, że należy zupełnie odpuścić. Pewne zachowania są wskazane, a inne zupełnie nie. Najlepsze rezultaty rozwojowe zapewnia serdeczność, którą połączymy z ograniczoną oraz racjonalną kontrolą. Akceptujmy nasze dzieci, zapewniajmy im wsparcie i poczucie bezpieczeństwa. Bądźmy blisko, okazujmy czułość i miłość.
Zawsze też zastanawiajmy się, jak my sami chcielibyśmy być traktowani. Dziecko jest małym człowiekiem, nie niedojrzałym i nieokreślonym bytem. I tak, zdarzają się potknięcia i błędy, ale na zrozumienie, rozmowę oraz zmianę nigdy nie jest za późno.
Przeczytaj inne publikacje o tematyce psychologicznej >>
Źródła:
Brzezińska I. A., Ziółkowska B., Appelt K., Psychologia rozwoju człowieka, Sopot 2021
Schaffer, D.R., Kipp, K., Psychologia rozwoju. Od dziecka do dorosłości, Gdańsk 2015
